AKP halkımızı Covid'e karşı aşılayabilecek mi?

Ya da aile hekimliği sisteminin dramatik hali

Aşının keşfi tamam. Şu anda 4 aşı uygulama aşamasında: Pfizer-BionTech, Moderna, Sinovac ve Gamaleya aşıları. Oxford-AstraZeneca faz-3 araştırma sonuçlarını yayımladı ve erken onay için bekliyor. Bunların arkasından faz-3 aşamasına geçmiş başkaları geliyor.

AKP Çin-Sinovac firmasıyla anlaşma yaptığını duyurdu. Aralık ve Ocak’ta 20’şer milyon, Şubat’ta da 10 milyon doz gelecek ve 25 milyon kişinin aşılanmasına Aralık sonunda başlanacak deniyordu. Plan şimdiden aksadı, ilk 20 milyonun Aralık'ta gelmesi mümkün görünmüyor.

Ancak 50 milyon dozun yetersiz olduğu da ortada. Çünkü, SARS-COV-2 için R0 değerini 4,5, aşının koruyuculuğunu (henüz bilmiyoruz, ama en yüksek koruyuculuk düzeyini kabul ederek) %95 olarak aldığımızda en az 68 milyon kişi aşılanmalıdır.  Koruyuculuk %90’a indiğinde aşılanması gereken sayı 72 milyon kişiye çıkar. Bunların ayrıntısını yazmıştım. (1)

Öte yandan, 50 milyon dozun temin edildiği bu noktada karşımıza çok önemli bir sorun daha çıkıyor: Uygulamanın nasıl yapılacağı.

12 Aralık’ta Sabah ve Hürriyet gazetelerinde yer alan haberlere göre Sağlık Bakanlığı kaynakları İstanbul’da bir günde 300.000 ile 450.000 kişiye aşı yapılacağını, bu işin esas olarak aile sağlığı merkezlerinde yürütüleceğini, ama filyasyon ekiplerinden de yararlanılacağını bildirdi.(2,3)

Bu haber doğru ise ülke çapında bir günde 1,6 milyon ile 2,3 milyon kişiye aşı yapılması planlanıyor demektir.

Aşının organizasyonu

Bakanlığın planının ne kadar gerçekçi olduğunu anlamak için gelin biraz aritmetik yapalım:

1-      Türkiye’de 8.000 kadar aile sağlığı merkezi (ASM) var.

2-      Her ASM’de ortalama 3 hekim ve 3 aile sağlığı elemanı (ebe, hemşire) hizmet veriyor.

3-      Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı 2018 yılı Sağlık İstatistiklerinden (4) yararlanılarak, 2020 yılında ASM’lerdeki toplam muayene sayısı 318 milyon ve ASM başına günlük muayene sayısı da 159 olarak hesaplanabiliyor.

4-      ASM’lerin tek işi hasta muayene etmek değil. Aynı zamanda sağlıklı bebek, çocuk, kadın ve gebe muayeneleri ile bebek, çocuk ve gebe aşılarını da yapıyorlar. Bu nedenle örneğin her gün 10 kadar 0-12 aylık bebek ve 10 kadar da 12-60 aylık çocuk aşı için ASM’ye başvurur. 

5-      Ancak mesele bu kadarla bitmiyor. Salgın nedeniyle 1. ve 8. sınıfların aşılanması görevi de bu sene ASM’lere verildi. Bu ASM başına toplam 600 kadar okul aşısı demektir. Öğrencilerin aşılanması başlamış ve devam ediyor olmalı.(5)

6-      Minimum değeri kabul ederek Sağlık Bakanlığı’nın her gün 1,6 milyon kişiye Covid aşısı yapacağını varsayalım. Bu durumda, ilk elde gelecek 20 milyon doz aşıyla 10 milyon kişinin ilk tur aşılaması 1 haftada bitecek ve bundan bir hafta sonra ikinci tur başlayacak demektir. Bu programdaki herhangi bir gecikme birinci ve ikinci doz aşılamalarının birbirinin içine girmesine, yani işlerin iyice içinden çıkılmaz bir hal almasına yol açabilir.

7-      Bu her ASM’nin günde en az 200 kişiyi aşılamak zorunluluğunun bulunduğu anlamına gelir.

8-      Her ASM’de ortalama 1 tane enjeksiyon, pansuman, acil müdahale için kullanılan oda bulunuyor. Bu oda bebek, çocuk ve gebe aşılaması için de kullanılıyor.

9-      Türkiye’deki ASM’lerin hemen tamamı kiralık binalarda hizmet veriyor ve bu binaların bir kısmının fiziksel olanakları hizmet sunmaya hiç uygun değil. Örneğin cami, alış veriş merkezi altındaki bir iki odalı mekanlara sıkışmış, apartman sitelerinin yönetim odalarından devşirilmiş ASM’ler var.

10-  Hatta, Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonu Yönetim Kurulu 2. Başkanı Yusuf Eryazğan'ın bildirdiğine göre ülkemizde 10 aile hekiminden 2’sinin aşıyı yapacak aile sağlığı elemanı yok.(6) Soruna dikkat çekmek için Dernek 11 Aralık'ta "aşı var ama aile sağlığı çalışanı yok" başlığıyla twitter eylemi bile gerçekleştirdi.

11-  Covid aşılaması için filyasyon ekiplerinin kullanılması ise, bu planın belki de en gerçek dışı kısmı: Çünkü filyasyon ekipleri Covid tanısı almış hastaları ve temaslılarını evlerinde izlemeye bile yetişemiyorlar.

12-  Üstelik bu bir kerelik bir iş değil: 10 milyon kişi toplam 3 haftalık süre içinde 2 kez aşılanacak ve bu iş 50 milyon doz uygulanana kadar Şubat ve Mart aylarında da sürecek.

13-  Daha da ötesi var: Salgını durdurmak için en az 68 milyon kişinin aşılanması gerektiği için, aşı bulunması durumunda, 43 milyon vatandaş aşı için sırada bekliyor olacak.

14-  Ama daha da ötesi var: Şimdilik aşının koruyuculuk süresini bilmiyoruz,  ortalama 6 ay olarak düşünmemiz gerekir. Kısaca, her ayın en az iki haftasını bloke edecek olan aşılama en azından önümüzdeki birkaç yıl boyunca 6 ayda bir tekrarlanacak.

      Bakanlığın planıyla halkımızın aşılanması zor

Sonuç çok net: Fiziki koşulları ve personel sayısı yetersiz ASM’ler ile Covid’le ilgili işlerine bile yetişemeyen filyasyon ekiplerinin her gün 1,6 milyon kişiye Covid aşısı yapması hiç ihtimal dahilinde görünmüyor.

Bakanlığın bir an önce gerçeklerle yüzleşmesi ve uygulanabilir bir plan hazırlaması gerekir. 

Aksi taktirde, Covid aşısı nedeniyle diğer hizmetler önemli derecede aksar ve aşı işi maske dağıtımı gibi fiyaskoyla sonuçlanabilir.

Aile sağlığı merkezlerinin aşılama çalışmalarına gece saatlerinde de devamı ise kesinlikle bir seçenek olarak düşünülmemelidir. Sağlık personeli zaten tükenmiş durumda.

Tabi şu da ihtimaller dahilinde: AKP yıllardır aşı karşıtlığına öyle yol verdi ve yaşadığımız salgın döneminde Sağlık Bakanlığı öyle güvenilmez bir tavır sergiledi ki vatandaşın bu aşıya talebi çok düşük düzeyde kalabilir.

Ve herhalde en kötüsü de bu olur. 

Ayrıca, benim bu hesaplamalara dahil etmeyi unuttuğum parametreler de olmuştur: Böyle bir aşıyla ilk kez aşılananların aşı sonrasında hiç olmazsa 5-10 dakika nerede, nasıl gözlem altında tutulacakları, kış koşullarında yolları kapanan yerleşimlere nasıl ulaşılacağı gibi.

 *Görsel-fotoğraf Pixabay'dan

1-https://drilkerbelek.blogspot.com/2020/12/covidden-kurtulmakicin-kac-kisinin.html

2-https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/12/12/son-dakika-turkiyede-asi-seferberligi-ilcelere-kadar-tek-tek-planlandi

3-https://www.hurriyet.com.tr/galeri-son-dakika-haberi-turkiyede-asilama-ne-zaman-basliyor-koronavirus-asisinda-tum-detaylar-belli-oldu-41686639

_{4- https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/36134,siy2018trpdf.pdf?0}

5-http://www.gazetevatan.com/okullarda-bu-yil-asi-yapilacak-mi-okullarda-asi-ne-zaman-kacinc-1343476-gundem/

6-https://www.davutgulec.com/ahef-ahef-aile-sagligi-calisani-eksigi-var/