Korona aşısında son durum: 

2021 için ne kadar umutlu olabiliriz?

Salgın devam ederken bu sorundan kurtuluşun en önemli aracı aşı olacak. Bu nedenle ülkeler ve firmalar daha durum tespit edildiği ve virüs izole edildiği andan itibaren aşı araştırmalarına yöneldiler.

Dünyadaki aşı çalışmaları

2 Ekim itibariyle üzerinde çalışılan 200 kadar aşı adayı var. Bunların 42 tanesi klinik deney ve 10’u da faz-3 aşamasına ulaşmış durumda.

10 binlerce kişi üzerinde yürütülmekte olan faz-3 aşamasındakilerin 4’ü Çin’e, 3’ü ABD’ye, 1’i İngiltere’ye, 1’i Rusya’ya ait ve 1’i de Almanya-ABD ortaklığında.

Aşı adaylarının genel özellikleri

Aşıların geliştirilmesinde kullanılan teknoloji, yan etkileri, koruyuculuk düzeyini ve aşının uygulanma sıklığını etkileyebiliyor.

Koruyuculuk düzeyi ve uygulanma sıklığı ise aşının toplam maliyetini ve her yıl düzenli olarak (grip aşısı gibi) uygulanıp uygulanmayacağı konusundaki kararı belirleyici olacak.

Şimdiden bilindiği kadarıyla aşı adaylarının 8’i ortalama 2-3 hafta arayla iki kez uygulanacak. İngiltere’de Oxford Üniversitesi ile AstraZeneca’nın birlikte geliştirdikleri aşıyla, Çin’de Cansino Şirketi ile Pekin Üniversitesi’nin birlikte geliştirdikleri aşı ise tek dozluk.

Tek doz aşının her bakımdan çok daha avantajlı olacağı açık.

Aşıların pek çoğu adenovirüs temelli. Adenovirüsler özellikle çocuklarda sık enfeksiyona neden olurlar ve değişik tiplerine karşı geliştirilmiş aşılar zaten mevcuttur.

Dolayısıyla araştırmacılar şimdi bu avantajı değerlendirilmeye çalışılıyorlar. SARS-COV-2 virüsünün insan hücrelerine tutunmasını sağlayan dikensi proteine karşı geliştirilen bir antikorun adenovirüse enjekte edilmesi suretiyle yaratılan genetik harikası yeni adenovirüs türü aşı olarak deneniyor.

Peki, 2021 yılı için Covid-19 aşısından ne kadar umutlu olabiliriz? Bugün kamuoyunun en çok bildiği aşı adaylarının durumuna bakmak bu sorunun yanıtını bulmak bakımından gerekli görünüyor.

ABD’li Moderna şirketinin aşısı

Bu aşı adayının araştırması Şubat ayında başladı. Mart’ta insan deneyi, 27 Temmuz’da faz-3 aşamasına geçti. Şirket yılda 1 milyar doz üretebileceğini söylüyor. 11 Ağustos’ta ABD hükümeti Moderna’ya 100 milyon doz karşılığında 1,5 milyar Dolar ödeme yaptı. Faz-3 aşamasının 2021 başında tamamlanması bekleniyor.

ABD-Alman (Pfizer-Biontech) ortak aşısı

Pfizer ve Biontech firmaları aşı araştırmalarında ortaklık kurdular. Aşının iki versiyonu için Mayıs ayında aynı anda faz 1-2 araştırmalarını başlattılar. Bu ikisinden yan etkileri daha az olanla 27 Temmuz’da ABD, Arjantin, Brezilya ve Almanya’da toplam 30.000 gönüllüde faz 2-3 aşamasına geçtiler. 12 Eylül’de ise ABD’deki deneyleri 43.000 gönüllüye çıkaracaklarını duyurdular. Trump Aralık’ta teslim edilecek 100 milyon doz için 1,9 milyar Dolar ödeme yapacağını duyurdu. Japonya 120, Avrupa Birliği de 200 milyon doz sipariş etti. Pfizer yönetimi 2021 sonuna kadar 1,3 milyar doz üretim yapmayı planladıklarını açıkladı.

Çin’de CanSino Biologics’in aşısı

Şirket Pekin Biyoteknoloji Enstitüsüyle birlikte çalışıyor. Mayıs ayında faz-1’in, Temmuz ayında faz-2’nin güvenilir sonuçlarını yayımladıktan sonra, Ağustos ayı başında Suudi Arabistan, Pakistan ve Rusya’da faz-3 aşamasına geçti.

Çin’de Sinovac Biotech’in aşısı

Sinovac şirketi faz 1-2’yi Mayıs ayında 421 gönüllüde gerçekleştirdi. Faz-3 araştırmalarını Ağustos ayında Brezilya, Türkiye, Endonezya’da ve toplamda 30.000 gönüllü üzerinde başlattı. Eylül ayı ortasında ise şirket çalışanlarından ve onların ailelerinden oluşan bir gönüllü grubunu da aşıladı. Faz-3 araştırması yarılanmış durumda. Sinovac’ın yıllık üretim kapasitesi 300 milyon doz olacak.

Rusya’da Gamaleya Enstitüsü’nün aşısı

Rusya Savunma Bakanlığı ile bağlantılı Gamaleya Enstitüsü Haziran’da klinik deneylere başladığını duyurdu. 11 Ağustos’ta Putin aşı adayını tescillediklerini, ismini Sputnik V koyduklarını ve uygulamasına da başladıklarını açıkladı. Hem Rus hem de uluslararası bilim çevrelerinden gelen tepkiler üzerine Rusya geri adım attı ve Putin’in söz ettiği tescilin faz-3’ün başarısına bağlı koşullu bir sertifikasyon olduğu yönünde bir düzeltme yaptı. Putin’in konuşmasından ancak 3 hafta sonra Gamaleya Enstitüsü çok küçük bir grupta tamamlanmış faz 1-2’nin sonuçlarını yayımladı. Faz-3 araştırması Eylül ayında 40.000’den fazla gönüllüde başlatıldı. Putin'in aceleci açıklaması Sputnik V'in güvenilirliğine gölge düşürdü.

İngiltere’de AstraZeneca-Oxford aşısı

AstraZeneca firması İngiliz-İsveç ortaklığında. Şirket dünyada en erken aşı çalışmasına başlayanlardan. Öyle ki Mayıs ayında ABD projeye 1,2 milyar dolar destek sağladı. Aşının faz 2 araştırmaları İngiltere ve Hindistan’da tamamlandı. Faz-3’e Brezilya, Güney Afrika ve ABD’de başlandı. Ağustos ayında Avrupa Birliği AstraZeneca ile 400 milyon dozluk bir anlaşma imzaladı. Firma çalışmaların sonuçlarına göre ilk teslimatı Ekim ayında yapacağını ve toplam yıllık üretim kapasitesinin 2 milyar doza ulaşabileceğini açıkladı. Ancak 6 Eylül’de 1 gönüllüde transvers myelit isimli bir omurilik hastalığının ortaya çıkması üzerine faz-3’ü durdurmak zorunda kaldı. 12 Eylül’de ise Brezilya ve İngiltere’de araştırmayı yeniden başlattı. Diğer ülkeler faz-3’ün devamına izin vermediler. Dolayısıyla bu aşı adayının prestiji şu anda epey yıpranmış durumda.

ABD’de Novavax’ın aşısı

Novavax firması klinik deneylere Mayıs ayında başladı. Temmuz ayında ABD hükümeti 1,6 milyar Dolar destek sağladı. Firma Ağustos ayında Güney Afrika’da faz-2’ye geçti. Eylül ayında ise İngiltere’de 10.000 gönüllü üzerinde faz-3 çalışmalarını başlattı, Ekim ayında da ABD’de faz-3’e geçecek olan şirket, araştırma sonuçlarının 2021 başında netleşmesini bekliyor. Her şey yolunda giderse, Novavax 2021’in ilk çeyreğinde ABD'ye 100 milyon doz aşı teslim edecek. Hindistan içinse 2 milyar doz üretim yapacak.

Küba’da Finlay Enstitüsü’nün aşısı

Küba Sağlık Bakanlığı 18 Ağustos’ta Finlay Enstitüsü’nün aşıda klinik araştırmalara başladığını duyurdu. Küba aynı anda iki aşı adayı üzerinde çalışıyor. Bunlara Soberana 1 ve 2 isimlerini verdi. ABD ablukasındaki bu sosyalist ülkenin bioteknoloji alanındaki başarıları tüm dünyaca biliniyor. İçinde bulunduğu koşullar gözetildiğinde diğer ülkelerle aynı teknolojiyi kullanarak klinik aşamaya ulaşmış olması özellikle dikkate değer.

Covid-19 aşısıyla ilgili sorunlar

Sözünü ettiğimiz bu aşı adaylarının en az bir kaçının süreci başarıyla tamamlayacağı açık.

Ancak aşıda başarıdan söz edebilmek için bu yetmez. Zira konuyla ilgili olarak birkaç çok önemli sorun var.

1-Yukarıdaki kısa özetten de anlaşılacağı gibi faz-3 araştırmaları en iyi ihtimalle 2021 başında tamamlanacak. Ancak bundan sonra seri üretime ve sonra da dağıtıma geçilebilecek. Dolayısıyla etkinliği kanıtlanmış aşıların, firmaların ait olduğu ülkelerle, yaz döneminde milyarca Dolarlık siparişler vermiş ülkelerin dışında kalanlara ulaşması için en azından 2021’in yaz dönemini beklemek gerekecek. Milyarlarca insanın aşılanması ise, sağlık personelinin sayısıyla ilişkili olarak, başka her şey ideal düzeyde olsa bile, belki de 6 aydan daha uzun zaman alacak.

2-İkinci sorun şirketlerin üretim kapasitesiyle ilgili. Bu konuda şimdiden kesin bir tahminde bulunmak çok zor olsa da, yapılan açıklamalar, faz-3 aşamasındaki adayların tamamı başarılı olsa bile yıllık üretimin toplamda 4-5 milyar doz olabileceğini gösteriyor. Dolayısıyla mevcut kapasitesinin 2021 yılındaki ihtiyacı karşılamaya yetmeyeceği de ortaya çıkıyor.

3-Üçüncü sorun maliyetle ilgili. ABD’nin değişik şirketlere şimdiden ödediği para doz başına 15-20 Dolar arasında. Düşük ve düşük-orta gelirli ülkelerin bu maliyetin altına giremeyecekleri açık. Üstelik henüz aşı adaylarının koruyuculuk düzeyi ve her yıl düzenli tekrarının gerekip gerekmediği de bilinmiyor. Yani finansal sorun bu ülkelerin başına her yıl dert açabilir.

Kısaca, aşı konusunda 2021 için fazla beklenti içinde olmamak ve etkili bir aşının dünya çapında yaygınlaşacağı zamana kadar hükümetleri gereken salgın önlemlerini almaları noktasında sıkıştırmaya devam etmek gerekir.

Esas mücadele ise kapitalizme karşı, sosyalist bir düzen için verilmeli. Yoksa virüs var olan eşitsizlikleri derinleştirmeye ve yoksulların en temel ihtiyaç olan aşıya ulaşamamaları nedeniyle dünyanın başına bela olmaya devam edecek.

*Fotoğraf Pixabay'dan

https://www.who.int/publications/m/item/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines

https://www.nytimes.com/interactive/2020/science/coronavirus-vaccine-tracker.htmlx

https://www.astrazeneca.com/content/astraz/media-centre/press-releases/2020/covid-19-vaccine-azd1222-clinical-trial-resumed-in-japan-follows-restart-of-trials-in-the-uk-brazil-south-africa-and-india.html

https://www.moneycontrol.com/news/photos/india/coronavirus-vaccine-tracker-october-2-check-out-the-latest-developments-from-around-the-world-5915631-2.html

https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-vaccine-sinovac-idUSKBN25Y1QM

https://sol.org.tr/haber/cinli-asi-sirketinin-genel-muduru-covid-19-asisinda-son-durumu-anlatti-16070